BUDI DAYA 14

BUDI DAYA - 

MEI KARTAWINATA

Minggu, 22 mei 2022

BUDI DAYA 14

aya anu ngagaduhan kapalay nyungsi kana jalan sae (Agama) kahalangan ku teu gaduh dunya, tuluy sok aya saur kieu : 

"Ari kana Agama mah kabeh oge pada harayang ngajalankeun, ngan kumaha ari teu boga modal mah geuning sok baroraah 

aya nu daek mapagahan, kapan dicampuran oge tara, komo ari anu geus kasebut sok daek ngaja-lankeun kajahatan mah jigana teh 

ngan wungkul jadi pamoyokan, 

da ari tuluy diomekeun mah tara; 

leuheung ari ieu diharam-haram mah, 

jeung ari anu kurang pangerti-budina mah nyebut haram jeung ngewa teh 

lain kana tekadna nu salah, 

tapi ieu mah estu kana adegannana, 

jadi upama kadupak mobil mah 

lain hayang ngajar kanu nyetirna, 

tapi ieu mah anu ngambek teh 

bet kana mobilna, kapan aya nu sok kieu : nenjo ronggeng, haram ! 

nenjo bangsat haram ! 

nenjo tukang maen haram !, 

tapi ari manehna usaha ku jalan ngaronggeng (igel-igelan bari ngalagu, teu rumasaeun) , nekadkeun usaha 

ku jalan ngadagangkeun Asma Pangeran (kanyahona tina hal Agama ku manehna 

dipake andelan neangan dunya, teu karasaeun), kapan nyaho ari Elmu Agama kudu diamalkeun, naha atuh dipake usaha ?"

Kapan loba nu sok dimaenkeun, 

hartina teu buru-buru dituduhkeun 

"kudu kumaha prakna 

sangkan urang disebut manusa, 

kapan geuning tangkal cau mah, 

sok cau sagala-galana, 

tara ngaronggeng da lain ronggeng, 

tara maling da lain bangsat, 

tara maen, 

malah cauna oge tara hese didaharna, 

tur rasana tara jauh tina rasa cau, 

kacaba ari nu ngadaharna teu walagri mah, 

nya eta gumantung 

ka nu ngarasakeunnana bae".

. . . . . . . 

"Bener ari di dunya mah sagala oge 

kudu aya sarat dunya deui, 

nya-eta nu aya, keur nu euweuh; 

nu euweuh mistina kudu ti nu aya, 

sangkan bisa nyungsi kana jalan ka Allahan 

ku nyumponan kana ngaraning manungsa 

nu aya  kamanusaannana " . . . . . . .

. . . . . . .

Tah ku margi sok aya saur anu kasebat di luhur manawi katampi supados modal urang 

kangge nyungsi kana Agama, 

ulah kabujeng seep 

ku nu ngaronggeng, 

ku nu maling (nipu), 

ku nu maen 

kedah enggal bae geura tawajuh 

(guguru ka guru anu mursid) 

ku jalan tawajuh 

dina tempat nu teu kaauban ku wawangunan, nya-eta ulah kapincut ku carita jijieunan 

nu ngabibita wungkul, 

cindekna kudu tawajuh mah 

kudu ka nu ngawangun, 

da sanajan kasaungan oge 

ari laku lampah urang hade mah 

ku nu ngawangun (Pangeran) oge 

tangtu dipiasihna, 

agamana tangtos katepi . . . . . . .

. . . . . . . 

Tawajuh di tengah lautan, 

nya-eta hate urang sing lebar (lega) 

ulah cupeut sarta tekadkeun 

Mangeran ka Wujud nu Maha Suci 

sareng Panutkeun ka Rasul nu Maha Suci meumpeung urang dipasihan pitulungna 

nu Maha Suci (jijiriman-jijisiman) . . . . . . .

. . . . . . . 

Tawajuh di enggon, 

nya-eta kedah aya di enggon sorangan, 

mun rumaos ngagaduhan asma (jenengan) manusa, 

atuh kamanusaan urang 

ulah ditebihkeun tina adeganana (enggonna) . . . . . . .

. . . . . . . 

Tawajuh di tengah leuweung, 

nya-eta sing tiasa nyepikeun (nebihan) 

hawa nafsu dunya nu sok nyasarkeun . . . . . . .

. . . . . . . 

Tawajuh di ungkulan kitab, 

nya-eta sing tiasa mupunde 

saeusina kitab Pangeran, 

elingkeun salamina 

teundeun dina embun-embunan 

sangkan ulah salah tekad . . . . . . .

. . . . . . . 

Tawajuh di amparan samak, 

sing sa maksud jeung Agamana, 

saampar jeung nu ngamparkeunnana (Guru), guru nu neteskeun urang 

satetes ulah sulaya, 

mun awas ningali kuda, 

atuh ulah sok dibejakeun munding, 

mun ngadenge sora musik 

ulah dibejakeun nu ceurik, 

cindekna urang ulah osok bohong 

kudu guru jeung muridna akrob kanyahona teh, tapi lain akrob jasmanina . . . . . . .   

Boweh sindirna 

urang kudu beresih, 

lain beresih euweuh, 

tapi beresih hade nya kalakuan, 

hate sing seukeut kanyaho, 

bisa milih nu salah jeung bener, 

ulah sok rubuh-rubuh gedang, 

sagala kumaha batur, 

iklas tega kana sipat pati, 

nimbulkeun ka sipat hirup 

ku daek ngahirupkeun anggahotana 

pikeun nyungsi ka Nu Hirup, 

nya Gusti Nu Maha Suci, 

satungtung ngumbara di lahir 

kersa nutup barang luwareun manusa, 

sindirna nutupan panon, 

ceuli, irung, sungut sarta sing eling 

ka Rahmat Gusti nu ngocor taya kendatna, 

sindirna nu tawajuh sisi cai, 

nganyahokeun ka murahan Gusti 

teu beda jeung cai palid ngeusian buana kabeh, mun ditulis moal mahi pimangsieunnana, kertas jeung kalam nya kitu keneh. 

Nu matak ti baheula nepi ka kiwari 

teu beak-beak nasehat, gunta-ganti kanyaho 

nu ngajamanan, nurutkeun kaayaan jaman bae, jadi lamun dibukakeun mah estu moal katuliskeun kabeh, 

paingan nu miskin susah, 

susah lamun dimahalkeun mahal 

kudu dibeuli ku dunya, 

susah pimeulieunnana, 

nya tuluy loba nu miskina sagala-galana, 

paingan loba nu jahat, 

jahatna lantaran teu nyaho di bener; 

tukang bener kitu deui , 

loba nu ngan kari akuan wungkul, 

merkna paluhur-luhur, 

embung lamun teu kasebut, 

sakabeh pamuji kahayangna keur manehna, estu Adam lali tapel, 

hartina geus poho kanu gaduh puji (Bismillahi), geuning saur sepuh kapungkur mah 

sok aya saur kieu : 

"Ulah sok hayang kapuji, 

anggur urang kudu resep muji", 

tapi kumaha ari ayeuna ? 

Nya kalolobaannana mah 

pada harayang kapuji bae !!

"Ulah hayang kasebut pinter" 

sabab anu pinter mah anging pitulung anu Maha Suci (Illa billahi aliyul adzim?), 

malah samistina mah 

kudu rumasa teu daya-upaya-upaya acan 

(la haw la wala quatta?), 

tapi ieu oge kumaha? 

Ieu oge nya sami bae, 

sabagian gede nya rata-rata umangkeuh 

boga rasa aing bener, 

aing nu bisa, 

sarta sabalikna kabenerannana teh 

teu dirasakeun heula. 

Ku ayana anu kitu teu euweuheun 

sakalieun aya nu nuduhkeun 

ka nu kapandang bener oge 

sok rajeun aya nu "nyegag". 

Komo ninggang ka nu gila-basa, 

estu anggapannana ngan hiji bahasa bae  

anu boga bener teh, 

nepi ka meh-mehan hayang miceun 

(teu nganggep bener kana bahasana sorangan).

Tah nu kitu ana geus kaporong 

sok ngajadikeun hiji kajadian 

nu pohara kaliruna, 

kaliru kana tujuan Agama, 

buktina loba kajadian 

aya anak ngalainkeun ka kolot, 

ku sapedah henteu salagam, 

padahal lagam sora atawa nasjidna huruf mah eta henteu gumantung kana tujuan Agama, 

da ceuk sepuh kapungkur mah geuning 

sok aya saur kieu : 

Pangeran iku ora aningali ucap, 

anging aningali tekad, 

anu pisundaeunnana kieu : 

"Pangeran teh henteu ningali ucap 

anging ningali tekad". 

Kumargi eta upami parantos kahartos parentah-parentah anu katulis dina kitab-kitab anu nuju kana Agama 

cing geura atuh wartosan 

anu teu aracan aruningaeun, 

ka urang Sunda atuh ku Sunda, 

ka urang Jawa atuh ku Jawa, 

Malayu ku Malayu 

jeung sabangsana. 

Ulah sieun teu dianggap soheh ari bener mah ! Moal kurang sari ari kaharti mah ! 

Sarta sabalikna 

najan huruf jeung nyelekeukna 

ari teu ngarti mah teu matak jadi dangdanan, da ku para Nabi oge meureun 

lain ngan dititah ngocoblak bae, 

tapi hartikeun 

sarta kudu prak jaralankeun, 

bejaan nu acan nyaraho'eun, 

nya eta sangkan kaayaan dunya 

jeung nu ngajaramannana 

pada saralamet salawasna. 

Jalanna sangkan mulus, 

nya-eta lamun nyaho aya nu salah 

"atuh geura omekeun", 

ulah ngan ngomong 

"si itu murtad, 

si itu kafir bae", 

naha urang ngaku boga Nabi (Guru) teh 

rek dilelewe bae, 

atawa rek diturut parentahna? 

Naha rek diturutan teh 

ngan make pakean lahirna wungkul ? 

Sing harti atuh 

ari ngaran Agama teh "kalakuan" 

nu harade 

nu nyungsi arah ka Allahan 

geuning dipakean 

Rukun Islam jeung Rukun Iman, 

nya eta urang sangkan ditariung 

ku kalakuan anu hade, 

da ari kagorengan mah 

sanajan sagede bu'uk oge 

ku Pangeran anu tangtu kauningana, 

jadi hartina sanajan urang ditiungan 

ku lawon oge ari kalakuan goreng mah 

ku Nagara oge tangtu dihukum, 

komo deui ku nu kawasa.

Sanajan bangsa naon oge 

ari kaadilan mah pada ngaayaan. 

Jadi cindekna tina hal urusan pakean lahir mah ulah sok make dihijikeun jeung urusan Agama, sapedah ka nu make stelan nyebut "kafir" 

jeung sabalikna sapedah urang make tiung hayoh ngaku "Islam", 

palebah dieu mah atuh sing kaharti bae, 

da lain urusan lahir, malah sukur, 

keur mah urang teh make pakean Islam 

ana prak teh jeung kalakuannana hade, meureun anu tangtu bakal loba 

harayangeun milu .

Ulah bon make nyirian maneh 

sanajan teu kaciri oge ari anu bener 

tangtu loba anu hayang nurutan. 

Geuning dina riwayat para Wali baheula mah cenah dina enggon-enggoning ngajalankeun kahadean oge tara harayangeun katangar : 

Mangeranna ka Wujud anu Maha Suci, Maranutna ka Rasa nu Suci, 

Sumembahna ka Nu Maha Suci, 

jembarna ka Ibu-Ramana, 

Zakat fitrahna tara sok hayang katangar. 

Ngaji rasana ka sasama mahluk 

estu tara ngabeda-beda, 

Estu padamelannana teh 

munggah jadi hiji jeung sifat-sifat 

anu harade bae . . . . . . .

Mung pamugi na ulah ngaraos dinasehatan, 

teu dikedahkeun percanten 

kana sagala pamendak ieu, 

upami teu sapamendak 

ulah bade ngaraos dilainkeun, 

satadina oge kahayang mah 

anging bade ngilari tuduh jalan anu leres, manawina bae aya kaleresannana, 

atuh upami aya nu kapandang leres 

sumangga urang jalan-keun ku prak (praktijk), theoryna (nasehatna) anu kapandang sae 

atuh sumangga wartoskeun deui 

ka nu teu acan aruningaeun, 

supados pada di jaralankeun 

kana jalan nu nyungsi kasalametan sadayana (sarerea).

Sinareng upami aya basa 

nu kapandang lepat maksadna, 

mugi ulah bade asa-asa 

sumangga geura lereskeun bae, 

sanes lepat kedah dianggap leres, 

namung nu salah kedah diomekeun 

disarengan ku panghapuntenna.